مردم به شاپرک عادت می کنند

در بخش نخست میزگرد با مدیران شبکه شاپرک و برخی شرکت‌های فعال در بخش پرداخت از طریق کارت به راه‌اندازی این شبکه و مسائل مرتبط با آن پرداختیم در بخش دوم و پایانی این میزگرد موضوع مزایا، اشکالات و انتقادات مرتبط این شبکه را با حاضران در جلسه به بحث گذاشتیم که می‌خوانید:

شاه گشتاسبي مدیر PSP بانک ملت: تا چند سال قبل قوانین به گونه‌ای بود که بانک‌ها برای پرداخت یک قبض باید ۲۰ریال کارمزد بگیرند. این عدد بسیار شوخی بود و بالاخره پرداخت قبوض مردم برای بانک‌ها نه تنها درآمدی نداشت، بلکه هزینه هم داشت؛ ولی چون هم بانک‌ها دولتی بودند و هم سازمان‌ها مي‌گفتند چرا از این جیب بگیریم و به آن جیب بگذاریم. کارمزد را که مردم نمي‌دادند، بلکه سازمان‌ها مي‌دادند. الان هم از مردم هزینه گرفته نمي‌شود و اگر کسی قبض‌هایش را با تلفن یا موبایل یا ATM بپردازد، هزینه پرداخت نمي‌کند؛ ولی بانک‌ها برای این خدمات الکترونیکی دچار هزینه‌های سنگینی شدند.

بخشی از سوال شما مربوط به دولت مي‌شد که من صلاحیت جواب دادن ندارم و خود حاکمیت و دولت باید جواب دهد؛ ولی آنچه از منظر بانک به ما مربوط مي‌شود ما الان با مدل شاپرک پول‌هایمان را دیرتر مي‌گیریم. یعنی مدلی اتفاق افتاده که نه تنها پول پیش ما نمي‌ماند، بلکه رفته و ۴۸ ساعت بعد مي‌گیریم؛ اما اینکه چون پول من نزد بانک است، بگویم بابت هر خدمتی که در بانک انجام مي‌شود، باید بانک هزینه کند، درست نیست. بانکداری مي‌گوید من برای تامین منابع خود هزینه مي‌کنم. شما پول خود را پیش من مي‌گذارید در کوتاه‌مدت ۷ درصد سود به شما مي‌دهیم.

منظور ما سپرده‌گذاری نبود، بلکه زمانی که الان صرف تاخیر در تسویه می‌شود، پول مردم کجا می‌رود، بسیاری از فروشندگان این سوال را داشتند که با این پول چه می‌کنید؟
محمودیان کارشناس بانکی: به نظرم این را باید از بانک مرکزی سوال کرد و با توجه به سابقه من در بانک، بانک مرکزی با این پول‌ها کاسبی نمي‌کند شاپرک فقط کارمزد را می‌گیرد.

انوشه مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت تجارت الکترونیک پارسیان: الان چیزی در حدود ۵۰۰ هزار پوز در بازار وجود دارد و سرویس دادن به آنها بسیار هزینه‌بر است. الان ارزان‌ترین پوز کمتر از ۳۰۰ هزارتومان قیمت ندارد الان سقف کارمزد شاپرک ۲۰۰ تومان است. آن هم برای تراکنش‌هایی که به ۳۰۰ هزارتومان برسد؛ در حالی که الان میانگین تراکنش در بهترین فصل سال حدود ۶۵ است؛ بنابراین محاسبه کنید که چقدر طول می‌کشد که فقط قیمت دستگاه پوز در بیاید.

شاه گشتاسبی: عددی که محاسبه شده با دلار هزارتومان بود قطعا الان با توجه به هزینه‌های سرمایه‌گذاری با دلار نرخ امروز من فکر مي‌کنم آقای قطبی و دوستانشان روی میزان کارمزد بازنگری کنند.

بحث‌ها عمدتا حول این موضوع است که ایجاد شاپرک به ایجاد رقابت سالم کمک می‌کند. فرمول‌های رقابتی مورد استفاده کجاست؟
قطبی: بحثی که شاپرک از روز اول به دنبال آن بود این بود که این مدل کسب و کار را به دلایلی که دوستان گفتند به شکلی بیاورد که خودش بتواند خودش را به بازار رقابتی برساند و منابع را به گونه‌ای هدایت کنند که به صورت بهینه تخصیص پیدا کنند. هر خدمتی قیمت خود را مي‌گیرد، استفاده کننده در مقابل هر خدمتی هزینه‌ای پرداخت مي‌کند، اگر کیفیت خدمات بهتر شود ممکن است حاضر شود هزینه بالاتری را پرداخت کند. خود شرکت بسته به قسمتی از بازار که پوشش می‌دهد قیمت و نوع کیفت خدمات خود را مشخص مي‌کند.

پس رقابت روی کیفیت خدمات است؟
قطبی: فکر کنم رقابت را روی سرعت پردازش تراکنش‌ها، کیفیت تسویه با فروشگاه‌ها، کیفیت رفع مغایرت ببریم. سرعت تراکنش یا ۱۰یا ۵یا ۲ثانیه است؟ آیا آن پولی که قرار بود به حساب شما واریز شود واریز شد یا اينکه سیستم بانک مشکل دارد ؟ آیا رول پوز به موقع برای شما آمد؟ آیا همکاران ما ماهی یکبار به شما سر مي‌زنند؟ و سوالاتی از این دست. فروشگاه‌ها از پوزی که خوب سرویس بدهد استفاده مي‌کنند. وقتی که استفاده کند تراکنش و درآمد خواهد داشت.

اما به نظر مي‌رسد طی دو هفته ای که از شروع کار شاپرک مي‌گذرد مردم به آن خیلی بی‌اعتماد هستند. خیلی از کسانی که کسب و کار کوچکی دارند این دستگاه‌های کارتخوان را جمع کرده‌اند و به شرکت‌های PSP فشار مي‌آورند که میزان مغایرت‌های زیادی در حساب‌ها دیده مي‌شود، شکایات زیادی از پشتیبان‌های شرکت‌های PSP هم شده، آقای گشتاسبی آیا شما چنین وضعیتی را در مورد مشتریان کارتخوان ملت تایید مي‌کنید؟
شاه گشتاسبی: شاپرک باعث ایجاد یک تغییر در تجارت pspها و به تبع آن باعث تغییر در تجارت بعضی از کسبه‌ شد. وقتی چیزی برای کسی چه خوب و چه بد عادت شده باشد تغییر ناگهانی ممکن است مقداری دردآور باشد. بعضی از کسبه به واریز آنی وابسته بودند و مثلا اگر واریز آنی یک روز قطع شود می‌گوید من بابت خرید‌های دیروز چک داشتم.

مدت زمانی باید بگذرد تا مردم خود را مطابقت دهند. در مرکز تماس ما حجم بسیار زیادی از تماس داریم. زیرا بانک ملت جزو بانک‌هایی بود که تسویه آنی داشت و بیشترین تماس ما مربوط به این است که پول ما کجاست؟ چرا واریز آنی نمي‌دهید؟ و بسیار انتقاد داشتند که شما چرا وارد طرح شاپرک شده‌اید و دوستان ما باید توضیح دهند. ما دویست خط ارتباطی و بیش از ۲۰نفر کارشناسی که بابت پاسخگویی مشتریان است در روزهای اول شاهد صف‌های ۱۵۰-۱۴۰نفره بودیم و سوال اکثرشان اینها بود.

به نظر شما این سیستم اطلاع‌رسانی شاپرک درست بوده که PSPها را برای پاسخگویی به مردم معرفی کرده، آیا نباید این موضوع به طور گسترده و بهتری به اطلاع مردم می‌رسید نه اینکه ناگهان آنها خود را با موضوع روبه‌رو ببینند؟
شاه گشتاسبی: شاید این وظیفه PSPبود که اطلاع‌رسانی انجام دهد. ممکن بود اگر شاپرک از قبل اطلاع‌رسانی رسانه‌ای مي‌کرد اثر بهتری داشت و مقداری از این استرس کمتر مي‌شد. اما ما هم به عنوان PSPوظیفه اطلاع‌رسانی داشتیم کما اینکه چند روز قبل از این که وارد این طرح شویم با پیامک به مشتریانمان اطلاع دادیم که وارد این طرح مي‌شویم و نحوه تسویه چگونه خواهد بود. بعضی‌ها پیامک‌ها را گرفتند بعضی‌ها هم چون پیامک‌هاي تبلیغاتی‌شان را بسته بودند ناگهان با این مساله متوجه شدند که پول بعد از گردش وارد حسابشان نمي‌شود، تماس مي‌گرفتند و به آنها توضیح مي‌دادیم.

با کاهش تراکنش مواجه نشدید؟
شاه گشتاسبی: چرا روز اول قطعا مشتریان چون پول وارد حسابشان نمي‌شود ترسیده بودند که اتفاقی افتاده باشد به همین دلیل با حدود۲۵ درصد کاهش تعداد تراکنش‌ها مواجه شدیم و ۵۰-۴۰ درصد کاهش در مبلغ تراکنش، ولی به مرور زمان این اعتماد بیشتر شد. روزهای اول به دلیل مشکلاتی که در شاپرک و پایانه تسویه شاپرک و پایانه تسویه بانک‌ها به وجود آمده بود چون ما ۷بار تسویه در طول روز داریم این سیکل‌ها به هم مي‌خورد. مثلا سیکل ۶:۳۰ صبح به ۱۰ صبح مي‌افتاد. به خصوص کسی که ۸شب تراکنش زده بود منتظر بود ۶صبح پول در حسابش باشد این به ۱۰ صبح مي‌رسید. این مساله مشتریان را اذیت مي‌کرد.

قطبی: خواهش من این است که شما به عنوان خبرنگار مستندتر آمار دهید. آماری که ما داریم حجم تراکنش در ماه جاری و ماه قبل نسبت به ماه قبل در کل شبکه که با شتاب مقایسه مي‌کردیم رشد داشته است.

ما آماری ندادیم آقای گشتاسبی می‌گویند کاهش داشته...
قطبی: ایشان گفتند روز اول، چرا که یک تغییر بوده و اطلاع‌رسانی شاید به صورت درستی انجام نشده بوده.

مقایسه شما آقای قطبی مربوط به چه دوره‌ای است؟
قطبی: نسبت به تراکنش‌هایی که در شبکه شتاب عبور مي‌کرده در بازده زمانی ماه قبل و قبل‌تر و میانگین سال. تمام آمارهای ما رشد را نشان مي‌دهد. اما در یک انتقالی که عوامل بازی متفاوت هستند، تغییرات خیلی کم نیست مدل با مدل قبل متفاوت است و به نوعی پارادایم صورت گرفته، شما شبکه‌ای را با کمترین تنش و مشکلات یکپارچه کرده‌اید که شاید باید محل مباهات برای کشورباشد.

خود من دیشب در یک مرکز خرید تقریبا به ۱۰ مغازه سر زدم در تعدادی از مغازه‌ها دستگاه‌های کارتخوان را جمع کرده و با چک کار مي‌کردند و می‌گفتند دقیقا به خاطر شاپرک این کار را کرده‌اند. فکر نمی‌کنید مدیریت دقیق‌تری برای چنین تغییر عظیمی مورد نیاز بود؟ خصوصا نتایج بد ولو از یک طرح خوب می‌تواند بدگمانی نسبت به موضوع بانکداری الکترونیکی در کشور را موجب شود که هزینه کمی ندارد؟
شاه گشتاسبی: همان طور که گفتم در روزهای اول تراکنش کم شد چون تغییری بود. من هم به عنوان PSPیک سری از رویه‌هایم را تغییر دادم. بانک هم به عنوان بانک باید یکسری از رویه‌هایش را تغییر می‌داد. مجبور بودیم دنبال راهی بگردیم تا مردم را با این تغییر ملموس‌تر

کنیم. تراکنش‌ها بعد از مدتی اضافه شد. تلاش کردیم با مراقبت از مشتریان این مشکلات را به حداقل برسانیم الان میزان تراکنش‌های من PSP از ۷۵ تراکنش در ثانیه به ۱۱۰ تراکنش در ثانیه رسیده و مردم این را پذیرفته‌اند.

محمودیان: از پارسال با بخشنامه‌ها و نامه‌هایی که بانک مرکزی به بانک‌ها داد وچون اغلب PSPها با بانک‌ها قرارداد داشتند و مي‌توانستند این مکاتبات را داشته باشند همه مي‌دانستند که چه اتفاقی در حال رخ دادن است. منتها اخلاق ما ایرانیان است که مي‌خواهیم دقیقه نود کارهایمان را انجام دهیم. من فکر مي‌کنم اینجا شاپرک مقصر نیست. دست‌اندرکاران دیگری از جمله بانک‌ها و شرکت‌ها جدیت لازم را نداشتند.

قطبی: بله. انتقال ده‌ها پایانه از شهریور ماه شروع شده بود. تراکنش هم انجام مي‌شد و کسی اعتراضی نداشت. در کسب‌وکارهایی که مدل کاری خود را روی واریز آنی گذاشته بودند مشکل وجود داشت که خود را عادت دادند. به هر حال همه ما این مسوولیت را داشتیم که پذیرندگان را مطلع کنیم. PSPهایی در پارسیان و چندین شرکت دیگر که به دادو ستد کاری‌شان ایمان داشتند تلاش کردند همکاری کنند و سایتی بزنند و به فروشندگان کمک کنند که اطلاع داشته باشند که چکار کنند. اما تا این روند کامل شود در مقاطعی ممکن است مغایرت به وجود بیاید یا طول بکشد.

از این مغایرت‌ها آماری دارید؟ چون این هم موضوع دیگر مورد اعتراض فروشندگان است؟
قطبی: زیر یک درصد است و زیر یک دهم درصد مغایرت بیش از ۴۸ ساعت طول می‌کشد. قبلا هم این مغایرت وجود داشته و این خصیصه این سیستم است. کار بزرگی در طول یک روز صرفا به دلیل ایجاد یک عادت دارد انجام مي‌شود. در این سیستم به صورت لحظه‌ای با فروشندگان تسویه مي‌شود. زیرساخت‌های فراوانی درگیر مي‌شوند اگر یکی از آنها عمل نکند مي‌تواند یک سیکل عقب بیندازد. چیزی که وجود دارد این است که ۹۹درصد تراکنش‌ها در طول روز تسویه مي‌شود از آن مهم‌تر اینکه رسیدی که فروشگاه دارد گارانتی است که پولش را دریافت کند. اینها قطعی است و در این چرخه وجود دارد.

نکته دیگر در این است که چندین تراکنش را یکجا با هم تسویه می‌کنید و حساب کردن آن برای فروشگاه سخت است؟
قطبی: PSPهای محترم با سایت‌هایشان در حال کمک کردن هستند. این همان صحبت آقای انوشه است وقتی شما به جنس سرویس نگاه کنید دیگر پایانه را کنار مي‌گذارید. نکته اینکه الان کارمزدی بابت تراکنش‌های پایانه از فروشندگان کسر نمي‌شود
دنیای‌اقتصاد: ولی قرار است که کسر شود.

قطبی: به هر حال خدمت هزینه دارد اما فعلا که کسر نمي‌شود.

در بازار طلافروشان یا برخی بازارهای دیگر مردم با کارتخوان نمی‌توانستند پرداخت کنند و مجبور به پرداخت نقدی بودند دلیل آن هم ظاهرا این است که می‌گویند شاپرک اطلاعات را مستقیما در اختیار اداره مالیات قرار می‌دهد این موضوع صحت دارد؟
قطبی: به هیچ عنوان. چنین چیزی درست نیست. این شبکه یکپارچه پرداخت برای توسعه و کیفیت خدمات است و با مالیات کاری ندارد. شاپرک یک سامانه و تنها یک انتقال دهنده است و در آن اطلاعاتی وجود ندارد. اینها شایعات است

برخی تجارت‌ها به پول نقدشان در همان لحظه احتیاج دارند. در آن لحظه حساب پاس شدن چک‌هایش را انجام می‌دهند مثل صراف‌ها و طلافروشان. برای اینان چه تمهیداتی اندیشیده شده است؟
قطبی: واریز آنی روی این سوئیچ پشتیبانی مي‌شود پس واریز آنی مي‌تواند وجود داشته باشد. اما نکته این است که واریز آنی باید دارای یک مقررات و قوانین و چارچوبی باشد که بانک مرکزی براي بانک‌ها تعیین مي‌کند. تا این چارچوب نباشد واریز آنی در این شبکه قابل اجرا نیست مگر موارد خاصی که در آن منفعت مالی نیست.

واقعا مشکل واریز آنی چیست، سیستم شما هم از این سیستم پشتیبانی فنی می‌کند و الان می‌گویید می‌توانید برای یک گروه خاص (احتمالا با دریافت کارمزد بیشتر) این را دوباره فعال کنید؟
قطبی: واریز آنی ریسک‌‌هایی را متوجه بانک کرد. یعنی ما در لحظه پول را به حساب فروشنده مي‌ریختیم اما به دلایلی اتفاقی مي‌افتاد و این تراکنش نادرست بود و باید پول به حساب دارنده کارت بر مي‌گشت و همزمان هم پول به حساب مغازه دار واریز شده بود.

در این حالت دارنده کارت محق بود که بگوید من خدماتی نگرفته‌ام پول من را پس دهید سند اصلاح صادر مي‌شد اما از آن طرف هم پول در حساب مغازه‌دار بود و چون چارچوبی برایش اندیشیده نشده بود بعضی از مغازه‌دارها از آن سوءاستفاده می‌کردند. مبالغ این سوءاستفاده‌ها ميلیاردها تومان شد. نکته‌ای که هست اینکه واقعا سوال اینجا است که آیا یک مغازه زیرپله باید اجازه یک تراکنش ۵۰۰ میلیونی با کارتخوان داشته باشد. خود من یک تراکنش ۸۶ میلیاردو ۴۰۰ میلیونی هم دیده‌ام، چیزی که در دنیا وجود ندارد.

آنچه شما می‌گویید مرتبط به مشکلات شبکه‌ای است نه مشکل پرداخت آنی، در دنیا روی کارت اعتباری زمان تسویه می‌گذارند چون قصد دارند ریسک پرداخت شونده را پایین بیاورند و اعتبار خریدار را چک کنند، در مدل پرداخت آنی روی سیستم Debit این موضوع بی‌معنی است چون پول مستقیما از حساب من خریدار کسر می‌شود و می‌تواند به حساب فروشنده واریز شود.
قطبی: واریز آنی موضوع شاپرک نیست مقررات حاکم در نظام پرداخت است.

خب خیلی قوانین دیگر هم الان اجرا نمی‌شود اما با اجرای این یک قانون آن را به پای شاپرک می‌نویسند.
قطبی: کارهایی که مادر کشور مي‌کنیم بخشی را خود ما ایرانی‌ها مبدع بودیم بخشی هم به دلیل ارتباطی که با دنیای بین‌المللی پیدا کردیم از آنجا آورده‌ایم. الان بانکداری به این شیوه که انجام مي‌شود غربی است. چون در جامعه بین‌المللی هستیم ملزم به رعایت مقررات آن هستیم ما بحث کفایت سرمایه را نمي‌توانیم نادیده بگیریم.

در دنیا جابه جا کردن پول نقد بیش از یک عددی جرم است اینجا هم در حال شکل‌گیری است. بحث پولشویی هست. سازمان‌های بین‌المللی ایران را به نداشتن قوانین ضد‌پولشویی متهم کرده‌اند و کشور و ملت در این رابطه هزینه‌های سنگینی را مي‌دهند.

پس قوانین در حال عوض و سخت‌گیرانه شدن است نقل و انتقال پول سازمان‌دهی و نظام‌مند مي‌شود. بخش بزرگی از اقتصاد ما زیرزمینی است که هیچ جا ثبت نمي‌شود. در آلمان هیچ کسب و کاری نیست که دفاترپلمب شده دارایی‌اش را ننویسد. اینها الزاماتی است که در حال حاکم شدن است. نظام مالی کشور سامانه‌های بهتری مي‌گیرد و اینها در کلان کشور اتفاق مي‌افتد. در این چرخه ممکن است در بخش کارت و مغازه‌دارها هم تغییراتی ایجاد شود.

به نظر من در حوزه ملی برای کشور سودآور است. ممکن است همان‌گونه که شما اشاره کردید ما در اطلاع‌رسانی خوب عمل نکرده باشیم و بعضی از صنوف الان دچار مشکلاتی شوند اما باید همه بپذیریم که نظام‌مند شویم.

اینکه گفته می‌شود شاپرک پایلوتی است که بعدا ATM بانک‌ها و اینترنت بانک و بعدا کل شتاب به آن منتقل می‌شود صحت دارد؟
قطبی: هر تجربه‌ای مي‌تواند محل استفاده باشد

چه کسی قرار است از لحاظ سخت افزاری و عملیاتی شاپرک را اجرا کند؟
قطبی: ما سامانه‌ای داریم که یک سری کارهای عملیاتی جاری دارد که سوئیچ داخل آن است و عمل تسویه انجام مي‌شود. براساس تجارب و بررسی‌ها انجام شده گزینه ما و شاید تنها گزینه شرکت خدمات انفورماتیک است؛ چراکه این شرکت تجارب طلایی در زمینه خدمات بانکی دارد. خدمات شبکه MPSبانک مرکزی، سوئیچ ملی شتاب را در دست دارد. یک حسن دیگری هم که دارد مدل اجرایی زیرساخت پرداخت کشور با شبکه ملی پرداخت تطابق دارد.

این شرکت در این چند ماه گذشته وقت و همکاری بسیاری داشتند. فارغ از این ما مشق‌های دیگری هم داریم. شاید ساده‌ترین کار ما حرکت اطلاعات است اما مشق‌های دیگر ما روی امنیت، استانداردسازی شبکه پرداخت، بالابردن استفاده از اطلاعات و پالایش آن مشق‌های دیگری است.

می‌توانید این اطمینان را دهید که با این سرمایه‌گذاری و چنین سطح تغییری مشکلی در آینده از نوع مشکلی که برای PSP انیاک پیش آمد بروز نکند؟
قطبی: مشکل امنیتی در تمام دنیا هست. کاری که ما انجام مي‌دهیم مدیریت است تا حدالامکان پیش نیاید تا اگر پیش هم آمد بتوان جلوگیری کرد. از ثمرات این شبکه این است که در ۶ماه گذشته دو موسسه مشابه این کار را انجام مي‌دادند اما به خطا اطلاعات نشت پیدا نکرده بود وجود همین شاپرک باعث شد اصلاحات انجام شود.

اینها مشق‌های اصلی ما است نه بحث تسویه آنی. من بعید مي‌دانم که تمام خرید‌های یک فروشگاه نقدی باشد به غیراز نوعی کسب و کار که کارش خرید و فروش پول است دراین صورت ممکن است از این بازده عمومی که بر عهده ما است بیرون بماند. این خرید و فروش پول تابع یک مقررات است اگر زمان روی آن اثر داشته باشد در این سیستم مشکل خواهد داشت اما در یک بازده عمومی این درصد بسیار کوچکی است که البته برای این هم با کمکPSPها و مقررات بانک مرکزی بتوانیم آن را هم حل کنیم.

ولی مشق اصلی ما نظارت است که برای این کار استانداردسازی مي‌کنیم که انشاءلله تا دو ماه دیگر نسخه اول استاندارد شاپرک بیرون خواهد آمد. تمام موسسات تا اردیبهشت ماه فرصت دارند تا خود را به آن نقطه برسانند و مجددا ممیزی مي‌شوند تا مجوز ۵ساله از بانک مرکزی بگیرند.