اثبات افزایش ضریب نفوذ اینترنت کشور به ITU

مدیر کل کنترل برنامه‌ سازمان فناوری اطلاعات گفت: مرکز آمار در سال ۸۸ ضریب نفوذ اینترنت کشور را ۱۱ درصد و امسال وزارت ارتباطات ۴۲ درصد اعلام کرده که اتحادیه بین‌المللی مخابرات ITU برای پذیرش این افزایش سند می‌خواهد.

به گزارش افتانا (پایگاه خبری امنیت فناوری اطلاعات)، بحث مغایرت آمار ضریب نفوذ اینترنت، چالشی است که طی چند دوره اعلام آمار تعداد کاربران اینترنت ایران خودنمایی می‌کند.

این مغایرت ریشه در تفاوت آمارهای ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دارد که همواره ضریب نفوذ اعلام شده توسط وزارت ارتباطات حدوداً ۳ برابر عدد اعلام شده از سوی مرکز آمار بوده است.

در رابطه با این موضوع گفت‌وگویی با امیر حسین محبعلى مدیر کل برنامه‌ریزی و کنترل برنامه‌های سازمان فناوری اطلاعات ایران که در این زمینه پروژه "نظام پایش شاخص‌های فاوا" را با همکاری مرکز آمار در دست اجرا دارد، انجام داده‌ایم.

راه‌اندازی نظام پایش شاخص‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات به چه منظور است؟
براساس تبصره سوم ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم، تدوین نظام پایش شاخص‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات برعهده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات گذاشته شده است.

بنابراین وزارت ارتباطات براساس تکلیف قانونی خود مکلف است نظام پایش شاخص‌های فناوری اطلاعات را تا پایان سال دوم برنامه پنجم تدوین و از سال سوم برنامه به صورت سالیانه و دوره‌ای شاخص‌های فناوری اطلاعات را ارزیابی و منتشر کند که خروجی این ارزیابی باید به مجلس و دولت ارائه شود. در این راستا نخستین اقدام مشخص کردن موارد شمول این شاخص‌ها است.

قانون برنامه پنجم در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات شامل چه شاخص‌هایی می‌شود؟
به طور خاص، هیئت دولت ۱۴ شاخص تخصصی حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات را مصوب کرده است که ورودی کار قلمداد می‌شوند.

در پروژه نظام پایش که با کمک دانشگاه‌ها در حال انجام است، قرار است در گام نخست شاخص‌های کلان برنامه پنجم به زیرشاخص‌ها شکسته و شفاف شوند. در گام دوم قرار است متولی کار در کشور مشخص شود و در گام سوم نیز وضعیت موجود شاخص در سال اول برنامه احصاء شود. در آخر و در گام چهارم نیز نقشه راه و برنامه‌ریزی تدوین خواهد شد.

برای مثال یکی از شاخص‌های ۱۴ گانه، رسیدن به ۳۰ درصد آموزش الکترونیکی در پایان برنامه پنج‌ساله پنجم است؛ اما این رقم ابهاماتی دارد. اولاً باید مشخص شود، شاخص الکترونیکی یعنی چه؟ دوم، در حوزه آموزش، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم و تحقیقات، سازمان فنی و حرفه‌ای، وزارت بهداشت و حوزه‌های علوم دینی، ایفای نقش می‌کنند که در این شاخص دقیقاً مشخص نشده که آیا منظور از ۳۰ درصد، الکترونیکی شدن فعالیت تمام حوزه‌های آموزشی بوده یا منظور مجموع فعالیت‌های حوزه‌ها بوده است؟ سوم، در وضع موجود چند درصد آموزش، الکترونیکی است که قرار است به ۳۰ درصد برسیم؟

بنابراین وظایف ما در تدوین نظام پایش شاخص‌های فناوری اطلاعات، شفاف‌سازی شاخص‌ها، تهیه ماتریس مسئولیت، وضع موجود شاخص‌ها و هدفگذاری است.

برای انجام این کار، ابزار قدرت که همان اسناد بالادستی هستند را نیز در اختیار داریم که

براساس آن به تمامی دستگاه‌های دولتی تکلیف شده که در مقاطع سه‌گانه به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، گزارش عملکرد شاخص‌های فاوا ارائه دهند. با ابلاغ این دستور به تمام دستگاه‌ها، از سال آینده عملیات پایش و ارزیابی انجام خواهد شد.

همکاری و هم‌سویی سازمان فناوری اطلاعات ایران و مرکز آمار در تهیه آمار چگونه است؟
نحوه محاسبه ۲ شاخص بین‌المللی IDI از طریق آمارگیری است؛ یعنی اتحادیه جهانی مخابرات در خصوص ضریب نفوذ اینترنت، تعداد خانوارهای متصل به اینترنت، تعداد کامپیوترهای موجود در هر خانوار، معتقد به احصاء آمار از طریق آمارگیری است.

در مواردی که مرجع بین‌المللی، بر روش آمارگیری تأیید کرده، به سراغ مرکز آمار ایران رفته‌ایم و بر این اساس، برای تدوین نظام پایش، تفاهم‌نامه‌ای با مرکز آمار امضا کرده‌ایم.

موضوعات توافق در خصوص مشارکت برای تدوین شاخص‌ها و آمارهای بین‌المللی، اجرا و نظارت در زمینه تهیه شاخص‌های ملی، همکاری در ایجاد شبکه ملی آمار و شیوه آمارگیری است.

نقد شما به آمارهای مرکز آمار در خصوص ضریب نفوذ اینترنت چیست؟
پیش از این تفاهم، مرکز آمار در نتیجه احساس مسئولیتی که در زمینه آمارگیری در کشور داشت، در حوزه فاوا نیز ورود کرد؛ اما نداشتن پیش زمینه لازم، منجر به استخراج اعداد نادرستی شد. نقد ما به مرکز آمار این است که در سرشماری نفوس و مسکن سال ۹۰، از بین ۶۰ سوال، تنها ۲ سوال را به فاوا اختصاص داده بود؛ اینکه "آیا کامپیوتر دارند" و "آیا به اینترنت وصل می‌شوند".

اما ۲ سوال از بین ۵۸ سوال متفرقه نمی‌تواند ملاک خوبی برای ارزیابی وضعیت فاوا کشور باشد؛ ضمن اینکه در آمارگیری حتی چینش سوالات نیز در حوصله سوال شونده و پرسشگر و میزان دقت در جواب‌گویی، نقش دارد. نقد دیگر ما به این روش تهیه آمار، عدم دانش تخصصی آمار‌گیری حوزه فاوا بوده است.

در آن سرشماری، در صورتی که پرسش شونده به سوال " آیا کامپیوتر دارید" پاسخ منفی داده باشد، به صورت اتوماتیک سوال " آیا به اینترنت وصل می‌شوید" حذف شده است.

این در حالی است که طبق تعریف ITU اگر کسی حتی با گوشی تلفن همراه نیز به اینترنت متصل شود، یک کاربر اینترنت است. علاوه بر این، طبق تعریف ITU حتی اگر کسی یک لحظه کنسول بازی XBOX خود را با اینترنت آپ ‌تو‌ دیت کند، یک کاربر اینترنت محسوب می‌شود. با توجه به این موارد، معتقدیم پرسشگر نیز باید توجیه باشد.

نقد صریح‌تر و جدی‌تر ما به مرکز آمار این است که این مرکز برای بدست آوردن ضریب نفود اینترنت، تعداد کاربران را بر کل جمعیت کشور تقسیم کرده است.

این در حالی است که بیش از ۴۰ کشور عضو ITU بازه کسر را کاربران بین ۱۹ تا ۷۱ سال در نظر گرفته‌اند؛ زیرا یک نوزاد قدرت استفاده از اینترنت را ندارد. حتی برخی کشورها برای بهبود رتبه خود در ITU تقلب می‌کنند، برای مثال قزاقستان طی دو سال گذشته ۴۰ پله صعود کرده؛ زیرا در توسعه موبایل نسل ۳ تعداد آنتن‌ها را به عنوان عملکرد ارائه کرده است.

بنا بر این طبیعی است که آمارگیری سال ۹۰، ملاک خوبی برای ارزیابی وضعیت شاخص‌های فاوا کشور نیست و در حالی که تمام کشورها از تمام توان خود برای ارائه وضعیت بهتری از شاخص‌های خود، استفاده می‌کنند، ما کمتر از آمار واقعی منتشر کرده‌ایم. این ضعف‌های مشترک طی ۷ جلسه با مرکز آمار ایران احصاء شده است.

راهی برای اصلاح این موارد وجود دارد؟
این کار دو راه حل داشت؛ نخست اینکه در کوتاه مدت داده‌های مرکز آمار را ترمیم کنیم؛ به این معنی که داده‌های خام و گمشده را بر اساس متدولوژی‌های علمی تقریب بزنیم.

برای مثال می‌دانیم حدود ۲۰ میلیون خانوار در کشور وجود دارد، با در نظر گرفتن این موضوع که امروز دانشجویی نیست که از اینترنت استفاده

نکند؛ بنابر این برای تعیین رقم خانوارهای متصل به اینترنت، اگر در خانواده‌ای دانشجو وجود داشت، با استنتاج منطقی نتیجه می‌شود آن خانواده دارای اینترنت است.

به عنوان راه‌حل بلند مدت نیز، تیم مشترکی از سازمان فناوری ایران و مرکز آمار ایران، عازم ITU در ژنو خواهند شد تا از عملکرد فاوای ایران در ITU دفاع کنند که تا آن زمان قطعا عدد مشترک مان را رسماً اعلام خواهیم کرد.

در حالی که بر اساس برنامه پنج ساله پنجم، وزارت ارتباطات مسئول تدوین و اعلام آمار‌های فاوا است، بعد از تصویب این برنامه، چرا باز هم مرکز آمار در این زمینه آمارگیری کرده و آمارهایش را نیز به مراجع بین‌المللی اعلام داشته است؟
وزارت ارتباطات مسولیت تدوین و انتشار کل شاخص‌های فاوا را بر عهده دارد و یکی از روش‌های احصاء آمار نیز، آمارگیری است؛ بنابراین، ما هم آمارگیری را قبول داریم اما به روش صحیح و مطابق مرجع بین‌المللی.

اما ITU در بحث ضریب نفوذ اینترنت، مراکز آمار کشورها را می‌شناسد و از ‌آنها استعلام می‌گیرد؛ طی دو سال گذشته با ترجمه قانون اخیر، طی مکاتباتی به ITU اعلام کرده‌ایم که در جمهوری اسلامی ایران نقطه تماس با ITU برای ارائه آمار فاوا، وزارت تخصصی ارتباطات و فناوری اطلاعات است.

در آن زمان ابزار قانونی برای اینکه دستگاه‌ها به ITU آمار ندهند، وجود نداشت؛ ‌اما هم‌اکنون دستگاه‌ها مکلف به ارائه گزارش به وزارت ارتباطات هستند تا آمار از طریق این وزارت اعلام شود. آمار ارائه شده از سوی مرکز آمار نیز مربوط به سال ۸۸ و ۸۹ پیش از قانون برنامه پنجم بوده است.

آخرین آماری که ITU در خصوص ضریب نفوذ اینترنت ایران از مرکز آمار دریافت کرده، چه عددی بوده و آیا اختلاف آماری بین وزارت ارتباطات و مرکز آمار برای ITU پذیرفتنی است؟
مرکز آمار در سال ۸۸ ضریب نفوذ اینترنت را در کشور ۱۱ درصد اعلام کرد که همان موقع نیز ما به این عدد نقد داشتیم، امسال وزارت ارتباطات ضریب نفوذ اینترنت را ۴۲ درصد اعلام کرده است. ITU می‌پرسد که چه طور ضریب نفوذ کشوری طی دو سال این قدر افزایش یافته است؟ در پاسخ به این ابهام برای ITU دلیل و سند آوردیم که در سال ۸۸ نیز ضریب نفوذ اینترنت در ایران ۱۱ درصد نبوده و در سفر آینده به ژنو نیز اسناد را ارائه خواهیم کرد.

ایران کشوری است که برای واریز یارانه ۴۵ هزار تومانی تمام خانوارهای کشور در مدت ۳ ماه مجبور به ثبت‌نام در سامانه هدفمندی یارانه‌ها شدند؛ اگر این کار برای مردم سخت بود، برای فناوری اطلاعات فرصت و ابزار خوبی شد که تمامی این موارد سند برای اثبات گفته ما در ITU است.

بنابراین با احتساب اینکه حداقل ۵۰ درصد خانوارها خودشان اطلاعات سایت رفاهی را پر کرده‌اند، دلیل خوبی برای ضریب نفوذ بالای ۵۰ درصد اینترنت در ایران است. یکی دیگر از اسناد ما کارت هوشمند سوخت است؛ ۱۶ میلیون کارت هوشمند سوخت از طریق شبکه ملی اطلاعات تبادل داده می‌کنند.

بنابراین در سفر به ژنو علاوه بر اینکه اعلام می‌کنیم آمار سال ۸۸ را قبول نداریم، اسناد مثبت پیشرفت در این دو سال اخیر را نیز ارائه خواهیم کرد.

پیش‌بینی می‌کنید در صورت پذیرش این ادله در ITU رتبه ایران در شاخص‌های فاوا چگونه شود؟
پیش‌بینی ما این است که در صورت دفاع درست، حداقل در رتبه‌بندی سال ۲۰۱۳ که آمار تا پایان ژانویه ۲۰۱۲ است، جایگاه ایران در مجموع شاخص‌های فاوا ۱۰ تا ۱۵ پله بهبود یابد، در تعداد کاربران اینترنت نیز پیش‌بینی ما این است که ضریب نفوذ بالای ۳۵ درصد اعلام شود.

بنابراین فاز نخست پروژه پایش، توسعه تعاملات بین‌المللی برای ارتقاء جایگاه کشور و انعکاس کارهایی است که در کشور انجام شده و خوب منعکس نشده است.