وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در طول دولت نهم و دهم از پروژه هایی با نام ملی پرده برداشت که با انتقادات مثبت و منفی بسیاری از سوی کارشناسان همراه بوده و است

افزودن واژه "ملی" به طرح های کلان داخلی اگرچه در تمامی بخش های اقتصادی به چشم می خورد اما استفاده از این واژه در طول چند سال اخیر در پروژه های مربوط به ارتباطات و فناوری اطلاعات نمود بیشتری داشته است.

به گزارش افتانا، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در طول دولت نهم و دهم از پروژه هایی با نام ملی پرده برداشت که با انتقادات مثبت و منفی بسیاری از سوی کارشناسان همراه بوده و است و هنوز به صورت ۱۰۰درصد نیز به مرحله عملیاتی شدن نرسیده اما در سالی که گذشت برخی از این پروژه ها با شتاب بیشتری به مرحله بهره برداری نزدیک شد و برخی نیز به صورت آزمایشی مورد بهره برداری قرار گرفت.

شبکه اینترنت ملی، موتور جستجوی ملی، مرورگر ملی ، نرم افزار ملی سنجش سرعت، پرتال ملی ضریب نفوذ اینترنت ، پست الکترونیک ملی، مرکز داده یا دیتاسنتر ملی ، سیستم عامل ملی، کارت هوشمند ملی، شبکه ملی فرهنگ، شبکه ملی مدارس و درگاه ملی خدمات الکترونیکی ایران را می توان از جمله طرح هایی عنوان کرد که در بیش از ۶ سال گذشته بارها و بارها و در زمانهای متعدد با تعاریف مختلف از سوی مسئولان عرصه ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور مطرح و به سوژه هایی برای بحث مخالفان و موافقان تبدیل شد.

با این حال شواهد نشان می دهد که به غیر از پروژه های پست الکترونیک ملی ، نرم افزار ملی سنجش سرعت و پرتال ملی ضریب نفوذ اینترنت مابقی پروژه های کلان بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات در طول این چندسال به صورت ۱۰۰ درصد به سرانجام نرسیده و بهره برداری از آنها را باید در سال ۹۱ دنبال کرد.

"شما" و نگرانی برای محدود شدن اینترنت جهانی

پروژه "اینترنت ملی" که با نامهای دیگری چون شبکه ملی اطلاعات ، اینترنت پاک ، اینترنت حلال و اینترانت ملی و اینترنت امن نیز شناخته می شود را شاید بتوان پرحاشیه ترین طرح وزارت ارتباطات که کلید آن در آغاز به کار دولت نهم زده شد نامید؛ چرا که برای نخستین بار بود دولتی قصد داشت اینترنت جهانی را "ملی" کند. اجرای این طرح اگرچه در دولت نهم و به دلیل نبود توجیهات مناسب فنی و اقتصادی توفیقی نیافت اما در دولت دهم با نام "شبکه ملی اطلاعات" و تعریف مشخصی از اهداف و برنامه های مربوط به آن، شکل دیگری پیدا کرد و موفق شد برخی اهداف مدنظر خود را اجرایی کند.

اینترنت ملی اگرچه همچنان مخالفان خاص خود را به دلیل نبود دلایل مشخصی از پروژه دارد اما در نیمه دوم سالی که گذشت این پروژه با بهره برداری از فاز نخست شبکه IP کشور- IPMPLS - وارد فاز اجرایی شد و با گنجاندن آن در برنامه ۵ ساله پنجم کشور و افزایش ۲۰ برابری ظرفیت اینترنت، زمینه عملیاتی شدن آن شکل گرفت.

در سال ۹۰ وزیر ارتباطات جدای از نامهایی که تاکنون بر شبکه ملی اینترنت گذاشته می شد نام "شما" را برازنده شبکه ملی اطلاعات عنوان و تاکید کرد که در آینده این نام یک برند خواهد شد و جا خواهد افتاد.

به گفته رضا تقی پور پهنای باند داخل کشور ۴۷۰ گیگابیت برثانیه و پهنای باند اینترنت بین‌الملل ۲۷۰ لینک STM۱ (معادل ۲۷۰ در ۱۵۵ مگابیت برثانیه) است که برای این پهنای باند بین‌الملل، ایران به خارجیها اجاره می دهد اما با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات بخش زیادی از پهنای باند اینترنت بین‌الملل که درگیر دسترسی‌های داخلی است، آزاد خواهد شد و این ظرفیت، با هزینه قبلی دراختیار کاربرانی که نیاز به اینترنت (پهنای باند بین‌الملل) دارند، قرار می‌گیرد.

در این راستا و با توجه به اجرای پایلوت دسترسی اتصال کاربران به شبکه ملی اطلاعات و براساس مصوبه ۱۲۰ کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، شرکت‌های PAP و شرکتهای مخابراتی در آذرماه سالی که گذشت موظف به پیاده سازی شبکه ملی اینترنت شدند.

به نحوی که مسئولان سازمان فناوری اطلاعات از اجرای فاز آزمایشی شبکه ملی اینترنت در مخابرات تهران خبردادند به این شکل که دسترسی به پهنای باند بیش از ۱۲۸ کیلوبیت بر ثانیه برای کاربران داخلی از طریق این شبکه فراهم شود.اما با این حال وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بهره برداری نهایی از فاز نخست شبکه ملی اطلاعات را به خرداد ۹۱ موکول کرد و وعده داد که این شبکه در چهار فاز و در طول ۵ سال راه اندازی می شود.

البته تقی پور معتقد است که یکی از محدودیتهای اجرای این پروژه تخصیص اعتبارات به صورت سالیانه است که در صورت دریافت تمامی اعتبارات این پروژه به صورت یکجا زمان بندی اجرای این پروژه به طور قطع تغییر خواهد کرد. وی در گفتگو با مهر اختصاص مبلغ ۳۵۰۰ میلیارد تومان را در شرایط فعلی و با نرخهای امروزی برای تحقق شبکه ملی اینترنت مورد نیاز دانست.

درهر صورت و با وجود تعاریف مختلف از شبکه ملی اینترنت که منتقدان و مخالفان، آن را شبکه ای برای محدود سازی دسترسی به اینترنت جهانی می دانند قرار است در فاز نخست که وعده آن برای خرداد ۹۱ داده شده برای ۱۰ میلیون کاربر ایرانی دسترسی به پهنای باند با سرعت ۲۰ مگابیت بر ثانیه مهیا و ۷۰ درصد نیازهای کاربران که تاکنون از طریق شبکه اینترنت جهانی انجام می شد با امنیت و سرعتی بالاتر برطرف شود.

راه اندازی ایمیل ملی و قطعی پست های الکترونیکی خارجی

 پروژه پست الکترونیک ملی که بعدها و به دلیل حساسیتهای واژه "ملی" به پست الکترونیک "ایرانی" تغییر نام داد نیز از آن دست پروژه های کلان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بود که با وجود حاشیه های بسیار، در سالی که گذشت موفق به بهره برداری شد و کاربران علاقه مند به استفاده از ایمیل داخلی و نیز دستگاههای دولتی برای امور اداری توانستند از این پست الکترونیکی که با نام "ایران دات آی آر" شناخته می شود استفاده کنند.

این پروژه در فاز نخست و به دلیل الزام برای ثبت هویت کاربر و نیز عدم اطمینان کاربران ایرانی از مسائل امنیت این پست الکترونیکی، آنچنان که باید توفیق نیافت اما پس از رفع این مسائل کاربران بیشتری به این سایت مراجعه کرده و عضویت در آن را تجربه کردند.

سازمان فناوری اطلاعات ایران به عنوان متولی راه اندازی ایمیل ملی در کشور اواسط شهریورماه جاری با ارسال پیام کوتاهی به برخی از مشترکان موبایل از آغاز به کار سرویس ایمیل درگاه ملی خدمات الکترونیکی ایران خبر داد و از کاربران اینترنت خواست برای ایجاد و ثبت پست الکترونیکی ایرانی به درگاه IRAN.IR مراجعه کنند.

پس از آغاز به کار ایمیل "ایران"، پست الکترونیک "چاپار" یا سی اچ میل توسط شورایعالی اطلاع رسانی و پست الکترونیک "کلیک آن" توسط یکی از شرکتهای زیرمجموعه شرکت مخابرات ایران نیز از دیگر ایمیل های داخلی بودند که در سال ۹۰ آغاز به کار کردند و به این ترتیب فصل جدیدی از رقابت ایمیل های ایرانی برای جذب کاربران اینترنت در کشور و با هدف صیانت از اطلاعات الکترونیکی مبادله شده در کشور در این سال رقم خورد.

در همین حال در اواخر سالی که گذشت عدم دسترسی کاربران به سرویس های پست الکترونیکی خارجی مانند یاهومیل ، جی میل و هات میل و قطعی آنها نیز از جمله اتفاقاتی بود که سبب شد کاربران ایرانی برای استفاده مداوم از ابزار پست الکترونیکی، به استفاده از سرویس های داخلی روی بیاورند.

تاخیر در ایجاد دیتاسنتر ملی و استانهای دارای دیتاسنتر

به گزارش افتانا، راه اندازی مرکز داده ملی نیز از جمله طرح های مورد تاکید وزارت ارتباطات است که قرار بود تا پایان سال ۹۰ به صورت نهایی به بهره برداری برسد اما شواهد نشان می دهد که این طرح به صورت استانی و نه ملی در مرحله اول تنها برای ۱۱ استان اجرایی شده و قرار است برای مابقی استانها نیز در سال ۹۱ در قالب ایجاد دیتاسنترهای استانی انجام شود.

پروژه دیتاسنتر ملی که قرار است تمامی دیتاهای موجود در کشور را ذخیره کرده و میزبانی تمامی سایتهای داخلی را به عهده گیرد به عنوان یک پشتیبان گیری (بک آپ) برای حفاظت از اطلاعات و داده های موجود در کشور عملیاتی خواهد شد و با این پروژه ملی در مواقع بحرانی یک مرکزیت خارج از مراکز اجرایی وجود خواهد داشت و دیتاها از بین نخواهند رفت.

بیش از یک سال و نیم پیش وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، ایجاد دیتاسنتر ملی را امری ضروری برای ذخیره اطلاعات حیاتی در سطح ملی عنوان کرد و وعده داد تا سال ۹۰ دیتا سنتر ملی در اختیار تمام دستگاهها قرار می گیرد و تمامی دستگاههای اجرایی باید میزبانی سایتهای خود را به داخل کشور منتقل کنند.

وی حتی پیش بینی کرده بود که با راه اندازی دیتا سنتر ملی و با ظرفیت بالای مدنظر امکان میزبانی سایتهای غیر از سایتهای دولتی نیز وجود دارد و اگر سرور سایت دستگاههای دولتی در خارج از کشور باشد تخلف محسوب می شود.

با این حال علی حکیم‌جوادی رئیس هیات مدیره سازمان فناوری اطلاعات ایران در آخرین اظهارات خود در سال ۹۰ با تاکید براینکه ایجاد دیتاسنترهای استانی برای تحقق دولت الکترونیکی و تعاملات بین دستگاهی در دستور کار قرار گرفته است اعلام کرد که با همه استان‌ها، برای ایجاد دیتاسنتر تفاهم‌نامه‌ای امضاء شده و در سال ۹۰ و در مرحله اول برای ۱۱ استان دیتاسنتر ایجاد می‌شود؛ همچنین دیتاسنتر ۲۰ استان باقی مانده در این طرح نیز در سال ۹۱ ایجاد می‌شود.

سیستم عامل ملی و راه اندازی مرکز ملی توسعه نرم‌افزارهای متن‌باز

 راه اندازی سیستم عامل ملی نیز از دیگر طرحهای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در طول چند سال اخیر است که با وجود آنکه چندین بار و تحت نام سیستم عامل لینوکس فارسی عملیاتی شدن آن وعده داده شد اما تاکنون به سرانجام نرسیده و مورد بهره برداری قرار نگرفته است.

بهره برداری از این پروژه برای سال ۹۱ و از سوی مسئولان سازمان فناوری اطلاعات که بیشترین نقش را در اجرای این طرحهای ملی دارند وعده داده شده است؛ به نحوی که علی اصغر انصاری معاون این سازمان با بیان اینکه سال۹۱ سال بهره‌برداری از پروژه‌های کلان ملی است، گفت: در سال ۹۱ نخستین فاز سیستم عامل بومی افتتاح می‌شود که منابع این سیستم عامل، در اختیار خودمان است. همچنین مرکز ملی توسعه نرم‌افزارهای متن‌باز در سازمان فناوری اطلاعات ایران راه‌اندازی شده که این مرکز به صورت رسمی موضوع مهاجرت به نرم‌افزارهای متن‌باز را دنبال می‌کند.

به گفته وی برای مهاجرت به نرم‌افزارهای متن‌باز، برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی لازم بود که این مرکز چارچوب‌‌های لازم را تهیه خواهد کرد.

موتور جستجوگر ملی و راه اندازی "یاحق" به جای "یاهو"

بیش از یک سال پیش رضا تقی پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرد که ایران برای جوابگویی به نیازهای داخلی و نیز تحقق اهداف برنامه پنجم توسعه در نظر دارد موتور جستجوگر ملی راه اندازی کند تا کاربران ایرانی برای جستجو در اینترنت به جای استفاده از موتورهای جستجوی "یاهو" و "گوگل" از موتور جستجوی بومی استفاده کنند.

در آن زمان یکی از مسئولان سازمان فناوری اطلاعات ایران در تشریح آغاز به کار این پروژه با بیان اینکه موتورهای جستجوی بین المللی گوگل و یاهو در استفاده از نیاز داخلی و خارجی کاربران کاربرد دارد اما موتور جستجوگر ملی صرفا در مورد کاربران ایرانی داخل کشور و فقط برای ارائه خدمات دستگاههای دولتی و اجرایی به کار خواهد رفت،  گفت: عنوان موتور جستجوی "یا حق" برای این پروژه پیشنهاد شده اما این امر تاکنون از سوی وزارت ارتباطات به صورت قطعی اعلام رسمی نشده است.

پس از آن وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از تمایل ایران برای همکاری کره جنوبی و استفاده از تجربیات کشور چین در اجرای این پروژه خبر داد و با اظهار امیدواری از اینکه ایران بتواند به توافقات بیشتری با کره جنوبی در زمینه موتور جستجوگر ملی دست یابد خاطرنشان کرد که راه اندازی موتور جستجوگر ملی جزء سرفصلهای همکاری میان دو کشور کره جنوبی و ایران است.

وی در تشریح تجربیات دیگر کشورها در زمینه راه اندازی موتور جستجوگر ملی و مدلهای موفق دنیا اظهار داشت:چین در این زمینه فعالیت داشته و براین اساس ایران از تجربه این کشور برای اجرای این طرح استفاده خواهد کرد. همچنین کره جنوبی اقدامات موثری در این راستا انجام داده و نه تنها در زمینه امنیت موتورهای جستجو بلکه در ایجاد فضای بومی برای کاربران خود قدم های مثبتی برداشته و تجربیات خوبی داشته که در این راستا از تجربیات دو کشور استفاده خواهد شد.

با این وجود راه اندازی موتور جستجوی ملی نیز به عنوان یکی از عناصری که در شبکه ملی اینترنت تعریف شده از سوی مسئولان به سال ۹۱ موکول شده است. به نحوی که سازمان فناوری اطلاعات ایران طی فراخوانی از کسانی که می‌خواهند اپراتور موتور جستجو شوند دعوت به همکاری کرده و این فراهم‌کنندگان جستجوی رایانه‌ای را "فجر" نامیده و اعلام کرده که تصمیم دارد چند اپراتور را در این زمینه در کشور معرفی کند.

از طرفی این سازمان درنظر دارد تمامی موتورهای جستجوگر را حمایت کند و براین اساس درحال شناسایی تمام موتورهای جستجوگر داخلی و پروژه‌های مرتبط با آن است. مسئولان این سازمان پیش بینی کرده اند که در سال ۹۱ فاز ۱ و ۲ موتور جستجوی ملی به بهره‌برداری برسد.

طرح مرورگر ملی و رقابت با موزیلا و اینترنت اکسپلورر

به گزارش افتانا، طرح مرورگر ملی که قرار است مرورگری منطبق با فرهنگ بومی فارسی با تسهیل فرآیند مرور صفحات وب و قابل رقابت با مرورگرهایی مانند موزیلا و اینترنت اکسپلورر برای کاربران ایرانی باشد از دیگر طرح های وزارت ارتباطات است که تاکنون به مرحله بهره برداری نرسیده است.

براساس اعلام مرکز توسعه مدیریت اینترنت "متما"، از جمله اصلی ترین خدمات ارائه شده بر روی شبکه جهانی اینترنت سرویس وب جهان گستر است که با گسترش روزافزون استفاده از شبکه جهانی اینترنت، مرورگری منطبق با فرهنگ بومی فارسی با تسهیل فرآیند مرور صفحات می تواند نقش بسزایی در تسهیل و کاربری و رواج استفاده از وب برای اقشار مختلف جامعه به همراه داشته باشد؛ در بحث امنیت وب به ویژه در مواردی مانند امنیت تجارت الکترونیک به دلایل مختلف از جمله موارد مرتبط با تحریم پشتیبانی مرورگرها از شرایط بومی حاکم بر این حوزه معمولا یک چالش برای بکارگیری سازوکارهای تامین امنیت وب محسوب می شود که براین اساس با توجه به طراحی سیستم عامل ملی و متن باز بودن آن –اپن سورس- امنیت کاربر اینترنتی در صورتی تامین خواهد شد که تمامی ارتباطات از جمله سیستم عامل و مرورگر امن باشد.

براین اساس مرکز متما اقدام به ایجاد مرورگر ملی با درنظر گرفتن تمامی نکات امنیتی و قابلیتهای متناسب با نیازهای فرهنگی جامعه و قابل رقابت با نمونه های خارجی کرده تا علاوه بر رواج استفاده از "وب ملی" بین اقشار مختلف جامعه باعث ارتقای جایگاه ایران در رتبه بندی های بین المللی شود؛ علاوه بر آن مرورگر ملی ضمن درنظر گرفتن نیازهای موجود در جامعه نیازهای آینده را نیز درنظر گرفته و پشتیبانی از دامنه های فارسی به صورت راست چین و IDN ها را نیز پوشش می دهد.

این مرورگر از نظر قابلیت و امکانات قابل رقابت با مرورگرهای موجود خواهد بود بگونه ای که ضمن درنظر گرفتن تمامی نیازهای داخلی موجود قصد دارد بازار داخلی اینترنت را به خود اختصاص دهد.