توانمندی‌های محوری در زمینه اطلاعات سایبری

افتانا بخش‌هایی از گزارش مؤسسه بین‌المللی مطالعات راهبردی را درباره پیشرفت‌ها و چالش‌های سایبری ایران منتشر کرده است که در اینجا بخش سوم آن را می‌خوانید.

به گزارش افتانا، وزارت اطلاعات مرجع اصلی امور اطلاعاتی در ایران است. اگرچه این نهاد یکی از وزارتخانه‌های دولت به شمار می‌رود و وزیر آن نیز توسط رئیس‌جمهور (مشروط به تأیید رهبر) تعیین می‌شود، اما بیشتر به‌صورت دستگاه اجرایی مستقلی عمل می‌کند. این سازمان موظف به رصد تهدیدهای سیاسی داخلی، جمع‌آوری اطلاعات ارزیابی کلی توانمندی‌های سایبری و قدرت ملی خارجی و انجام عملیات ضد جاسوسی است. علاوه بر این‌ها، وزارت اطلاعات بر همه عملیات‌های پنهانی نظارت می‌کند و معمولاً خود نیز مجری عملیات‌های داخلی است. وزارت اطلاعات ایران با سازمان‌های اطلاعاتی خارجی به‌ویژه سازمان اطلاعات خارجی روسیه نیز همکاری می‌کند. توانمندی‌های ایران در زمینه اطلاعات سایبری احتمالاً تحت تأثیر موازی کاری و رقابت بین دو نهاد اطلاعاتی اصلی کشور یعنی سازمان اطلاعات سپاه و وزارت اطلاعات قرار دارد. به نظر می‌رسد سازمان اطلاعات سپاه قدرتمندترین نهاد امنیتی در ایران است و نقش اساسی را در عملیات‌های سایبری خارجی و داخلی و همچنین سیاست‌گذاری این حوزه ایفا می‌کند.

رژیم صهیونیستی ازنظر دسترسی به اطلاعات منطقه‌ای برتری قابل‌توجهی نسبت به ایران دارد و استاکس‌نت تنها نمونه کوچکی از قدرت آن است. اگرچه عملیات سایبری ایران در شبکه‌هایی در ایالات‌متحده انگلستان و سایر کشورها شناسایی‌شده است اما ماهیت تجربی و ساده این عملیات‌ها بیانگر آن است که ایران دسترسی چندانی به اطلاعات سایبری جهانی ندارد. البته باید دید که آیا ایران توانسته است در جنگ سوریه به‌واسطه همکاری نزدیکش با روسیه توانمندی‌های سایبری خود را ارتقا بخشد یا خیر.

اطلاعات زیادی درباره تعداد نیروهای اطلاعات سایبری ایران و یا میزان مهارت آن‌ها در دست نیست. بودجه سایبری منتشرشده ایران در مقایسه با کشورهایی مانند انگلستان بسیار اندک است و این کشور با کمبود نیروهای ماهر و دارای تعهد سیاسی لازم روبرو است. درست به همین دلیل است که ایران در اکثر عملیات‌های سایبری خود از فنون بسیار مقدماتی استفاده می‌کند و دولت بسیاری از این عملیات‌ها را به نهادهای دیگر به‌ویژه به مؤسسات تحقیقاتی - برون‌سپاری می‌کند.

توانمندی و وابستگی سایبری
علی‌رغم اهداف بلند پروازانه زیادی که دولت ایران در ارتباط با اقتصاد دیجیتال تعیین کرده است اقدامات آن از عمق زیادی برخوردار نیست. دولت در سال ۱۳۹۹ اعلام کرد که بخش دیجیتال شش‌ونیم درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد که در مقایسه با میانگین جهانی پانزده‌ونیم درصد رقم ناچیزی است. در اواخر سال ۱۳۹۸ شورای عالی فضای مجازی برنامه پنج‌ساله‌ای را مطرح کرد که بر اساس آن مقرر شد سهم اقتصاد دیجیتال تا پایان سال ۱۴۰۳ به ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور افزایش یابد. اگرچه این نرخ رشد به‌نوبه خود چشمگیر است، اما در مقایسه با سهم بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در رقبای اصلی ایران یعنی ایالات‌متحده و رژیم صهیونیستی بسیار ناچیز است.

بیشتر بخوانید:
قدرت سایبری ایران از نگاه دیگران – قسمت دوم

ازجمله اهداف ایران در سال ۱۴۰۳ می‌توان به توسعه زیرساخت‌های اینترنت و تلفن همراه در ۸۰ درصد از مناطق روستایی با بیش از ۲۰ خانوار و همچنین فراهم کردن دسترسی به اینترنت پهن باند با سرعت حداقل ۲۰ مگابیت بر ثانیه برای ۸۰ درصد از خانوارهای ایرانی اشاره کرد. طبق یک مطالعه پیمایشی جهانی در مورد شمول دیجیتال در دوره ۲۰۲۰ - ۲۰۱۷ ایران در میان ده کشور برتر دارای بیشترین رشد قرار دارد. البته همان‌طور که پیش‌ازاین نیز اشاره شد ایران در زمینه توسعه دیجیتال هنوز در مرحله ابتدایی قرار دارد و این کشور دارای رتبه جهانی ۳۷ در این زمینه است.

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران در سال ۱۳۹۹ چندین پروژه زیرساختی را با هدف تقویت اقتصاد دیجیتال کشور آغاز کرد. ساخت مرکز داده در تهران، توسعه شبکه ملی اطلاعات اینترنت داخلی با محوریت کنترل شدید دولت که از سال ۱۳۹۲ (۲۰۱۳ میلادی) در حال ساخت است و برنامه حمایت از کسب‌وکارهای دیجیتالی متأثر از همه‌گیری کووید-۱۹ ازجمله این پروژه‌ها به شمار می‌آیند. مرکز داده تهران که با بودجه اولیه ۶۳ میلیون دلار تأسیس ‌شده است امکان افزایش ظرفیت کلی داده‌های کشور تا حدود ۲۵ درصد را فراهم آورده است. مرکز داده بزرگی نیز در تبریز ساخته‌شده است که به پایداری زیرساخت شبکه ایران و ارتقای ظرفیت آن در زمینه رایانش ابری کمک می‌کند.