دومین همایش بانکداری الکترونیک و نظام های پرداخت در تاریخ ۲۶ و ۲۷ دی ماه سال جاری توسط پژوهشکده پولی و بانکی برگزار شد.به همین مناسبت، میزگردی با حضور صاحب­نظران حوزه بانکداری و همچنین فناوری اطلاعات به­منظور بررسی مباحث پیرامون کانال­های جدید بانکداری، چالش‌ها و زیرساخت توسعه برگزار شد.

دومین همایش بانکداری الکترونیک و نظام های پرداخت در تاریخ ۲۶ و ۲۷ دی ماه سال جاری توسط پژوهشکده پولی و بانکی برگزار شد.
 
به گزارش افتانا(پایگاه خبری امنیت فناوری اطلاعات)، به همین مناسبت، میزگردی با حضور صاحب­نظران حوزه بانکداری و همچنین فناوری اطلاعات به­منظور بررسی مباحث پیرامون کانال­های جدید بانکداری، چالش‌ها و زیرساخت توسعه برگزار شد. در این میزگرد محمد مظاهری عضو هیات مدیره و معاونت امور مشتریان شرکت توسعه سامانه های نرم افزاری نگین (توسن)، باقر صمدی مدیر بازاریابی شرکت ایرانسل، غلامرضا معیاری عضو هیئت مدیره سایت کلوپ، مسعود پشمچی معاون فناوری اطلاعات بانک سینا، عباس ریاضی رئیس هیئت مدیره شرکت آسیاتک و علیرضا صالحی مدیرعامل موسسه دیده بان آی تی حضور داشته و به بررسی وضعیت کانال­های نوین بانکداری در ایران و چالش‌های پیش روی آن پرداختند. در ادامه مشروح این میزگرد را می­خوانید. 
شایان ذکر است متن میزگرد در شماره 137 ماهنامه تازه های اقتصاد نیز به چاپ رسیده است.

صالحی: با توجه به اینکه در اولین بخش این میزگرد قرار است به بررسی وضعیت بانکداری همراه و همچنین راهکارهای توسعه آن در کشور بپردازیم، بهتر است برای شروع، تعریفی اجمالی از بانکداری همراه و مولفه های آن ارائه شود. 

مظاهری: ممکن است تعریفی که می­خواهم از بانکداری همراه ارائه کنم چندان آکادمیک نباشد، اما به اعتقاد من باید در بحث بانکداری همراه دو مقوله پرداخت همراه و همچنین بانکداری با تلفن همراه را از یکدیگر جدا کنیم. ممکن است یک بانک، بخشی از خدمات بانکداری همراه را از طریق تلفن همراه که مبتنی بر تکنولوژی های ارتباطی مختلفی است، ارائه کند. چراکه طی سال های اخیر ضریب نفوذ تلفن همراه رشد قابل توجهی داشته است. اما مقوله پرداخت های همراه، تنها پرداخت های راه دور و نزدیک (مبتنی بر تکنولوژی NFC) که انجام می شود را در بر می گیرد.

پشمچی: به عقیده­ی من، بانکداری همراه با حساب های مشتری و تراکنش­های حساب سر و کار دارد اما در مقوله پرداخت های همراه، بیشتر پرداخت­های خرد و کوچک نظیر پرداخت قبوض مورد توجه قرار می گیرد. به نظر می­رسد باید از ابتدا این دو تفکیک را بین بانکداری همراه و پرداخت­های همراه قائل شویم.

در تکمیل این موضوع باید گفت که خدمات بانکداری که بر بستر تلفن همراه قابل ارائه است، از حدود چهار سال پیش در کشور با سرویس هایی نظیر SMS و WAP معرفی شد که البته با استقبال خوبی هم روبرو نبود. اما اگر به سیر رشد کانال های مجازی در سراسر دنیا نگاهی بینداریم می بینیم که تا سال ۲۰۰۷ اصطلاح e-banking در دنیا متداول بود اما از سال ۲۰۰۸ به بعد این اصطلاح جای خود را به m-banking داد. دلیل اصلی چنین استقبالی، سهولت استفاده از ابزارهای همراه در مقایسه با اینترنت بود. در حال حاضر در کشور ما بیش از ۵۷ میلیون مشترک همراه اول و بیش از ۳۳ میلیون مشترک ایرانسل وجود دارد که از این منظر موقعیت خوبی برای توسعه بانکداری همراه داریم.

طبق آمارهای جهانی در سال ۲۰۰۵ استفاده از کانال های موبایل برای دریافت خدمات بانکی ۲۵ درصد بود که این رقم در سال ۲۰۱۱ به بیش از ۵۰ درصد رسید. پیش بینی می شود تا سال ۲۰۱۵ این رقم به بیش از ۶۰ درصد برسد. اما در کشور ما تا قبل از یک سال گذشته بیشتر از کانال موبایل برای پرداخت ها استفاده می شد، اما طی یک سال اخیر و با توجه به گسترش بحث استفاده از USSD خدمات مختلف بانکی بر روی بستر موبایل ارائه شده است و کاربران تاحدودی نیز از آن استقبال کرده اند.

صالحی: پس در واقع اینطور می توان نتیجه گرفت که در یک برنامه جهانی e-banking در حال حرکت به سمت m-banking است. حالا با توجه به این رویکرد چه بخشی از خدمات بانکداری بر بستر موبایل و چه بخشی از پرداخت ها بر بستر موبایل انجام می شود و نکته دیگر اینکه باید بیشتر بر کدامیک از این دو مبحث تمرکز کرد؟ 

پشمچی: در این بخش من می خواهم به گزارشی که در سال ۲۰۱۲ توسط بخش مطالعات مشتریان بانک مرکزی در امریکا منتشر شد اشاره کنم. طبق آمارهای این گزارش، ۸۷ درصد از مردم امریکا، گوشی موبایل دارند. از این رقم، ۴۴ درصد آنها از گوشی های هوشمند استفاده می کنند و ۶۴ درصد از دارندگان گوشی های هوشمند از طریق گوشی همراه خود به اینترنت متصل می شوند. 

از این تعداد در حدود ۲۱ درصد خدمات بانکداری خود را از طریق موبایل دریافت می کنند و همچنین ۱۱ درصد ابراز علاقه کرده اند که در آینده ای نزدیک این کار را انجام خواهند داد. نکته جالب توجه در این آمار، استفاده دو برابری از موبایل برای دریافت خدمات بانکداری نسبت به پرداخت های همراه بوده است.

در بانک سینا هم یک نمونه عملی داشتیم. از خرداد ماه سال جاری که همبانک سینا راه اندازی شد، ۵۰ درصد تراکنش ها مربوط به بانکداری همراه بود و تنها ۳۵ درصد پرداخت همراه را شامل می­شد.

صالحی: البته جامعه آماری شما به لحاظ زمانی و همچنین تعداد کاربران، قابل تعمیم نیست ولی می­تواند مبنایی برای مقایسه باشد. 

صمدی: می­خواهم این نکته را هم اضافه کنم که البته بیشتر این تعداد هم اقدام به خرید شارژ تلفن همراه می­کنند. در این بخش می­خواهم به نقش اپراتورها اشاره کنم. ایرانسل به عنوان اپراتور دوم بر این باور است مالکیت خدماتی که بر بستر تلفن همراه ارائه می شود، برعهده بانک ها است.
 
به این معنی که این بانک ها هستند که نوع خدمات را تعریف و مشخص می کنند و اپراتورها باید به عنوان یک بستر، شرایط لازم را برای انجام این عملیات فراهم کنند. اما در حوزه پرداخت های خرد نقش اپراتور به مراتب پر رنگ تر می شود. مدل های موفق بانکداری همراه، مدل هایی هستند که اپراتور در آن نقش مهم و پررنگی را ایفا می کند. چراکه اپراتور با مشتری ارتباط مستقیم دارد و بانک ها می­توانند به جای ارتباط با مشتری با اپراتورها به عنوان واسطه ارتباط برقرار کنند.

به اعتقاد من در جامعه ای که هر روز بر ضریب نفوذ اینترنت و همچنین حضور در فضای مجازی افزوده می­شود، فرصت های مناسبی برای جذب کاربران و ارائه خدمات بر بستر اینترنت وجود دارد. فقط در این راستا باید از اپراتورها به عنوان یکی از بازیگران اصلی این اتفاقات بهره برد. 

صالحی: در واقع هدف دقیقاً شناسایی بازیگران اصلی و البته کاربران اصلی در این حوزه است. پس بهتر است در این بخش به بررسی دیدگاه ها و نظرات کاربران هم بپردازیم.

معیاری: خوشبختانه در کشور ما استقبال کاربران از فضای مجازی بسیار خوب بوده است. از این رو یکسری خدمات که در فضای مجازی ارائه می شود، برای کاربران جا افتاده است. مثلاً کاربران می­دانند در حوزه بانکی چه خدماتی را می توانند از طریق اینترنت دریافت کنند. فضای مجازی، فرصتی را در اختیار بانک­ها قرار می­دهد تا با نظرات، دیدگاه ها و پیشنهادات کاربران آشنا شوند. بانک ها می­توانند ایده و یا طرح های جدید خود را در فضای مجازی مطرح کنند و با استفاده از ابزارهای تحلیل بازار از کاربران نظرسنجی کنند. در کنار همه این ها استفاده از تجربیات سایر کشورها در این حوزه و بهره گیری از نظرات ایرانیان خارج از کشور نیز می تواند بسیار مفید باشد.

صالحی: به نظر می رسد بیشتر کاربران از طریق رایانه­ی خود وارد فضای مجازی می شوند و اگر هم عملیات بانکی داشته باشند، از همان طریق انجام می دهند نه از طریق بستر تلفن همراه. آیا باید این دو نوع از دریافت خدمات را از یکدیگر تفکیک کرد؟ یا چرا باید این دو را با هم مورد بررسی قرار داد؟

معیاری: از دیدگاه مردم تفاوتی بین دریافت خدمات از طریق اینترنت و تلفن همراه نیست. وقتی کاربران دسترسی به اینترنت داشته باشند شاید ترجیح بدهند پشت میز کارشان بنشینند و از طریق رایانه عملیات بانکی خود را انجام دهند. چرا که می­توانند از وضعیت عملیات بانکی­شان هم پرینت بگیرند. به اعتقاد من توسعه بانکداری همراه در حذف کارت ها و دستگاه های خودپرداز می­تواند موثر باشد. 

اما برای انجام عملیات بانکی گسترده تر کاربران ترجیح می دهند به اینترنت اعتماد کنند. در کل فضای مجازی فضای مناسبی است تا بانک ها با حضور در آن خدماتشان را به کاربران ارائه کرده و در همان محل هم از نظرات و دیدگاه های آنها باخبر شوند.

صالحی: اما هم اکنون شاهد هستیم کاربران به سمت استفاده از ابزارهای همراه پیش رفته اند. مثلاً تولید و فروش جهانی تبلت ها هم به تازگی از لپ تاپ ها پیشی گرفته است.

مظاهری: در اینجا لازم می بینم نکته ای را اضافه کنم. آقای پشمچی در صحبت هایشان آماری را از گزارش سال ۲۰۱۲ امریکا ارائه کردند. 

اما من در این بخش می خواهم طور دیگری به موضوع نگاه کنم. طبق آمارها، ۹۰ درصد تراکنش های مالی به خارج از شعبه منتقل شده است و تنها ۵ تا ۶ درصد تراکنش ها در داخل شعب انجام می شود. اما نکته مهم این است که طبق آمار بانک­های خصوصی کشورمان، تنها ۴ درصد از تراکنش ها بر بستر مدرن یعنی اینترنت و موبایل انجام می شود. 

این به این معنی است در این حوزه جای رشد بسیار زیادی وجود دارد. در کشور توسعه یافته ای مثل مالزی که ضریب نفوذ اینترنت در آن بسیار بالا است، دریافت خدمات بانکی بر بستر موبایل تنها ۶ درصد است. در حالیکه دریافت این خدمات بر بستر اینترنت ۴۲ درصد عنوان شده است.

اما مقوله پرداخت با موبایل مسیر مستقلی را طی می کند. پرداخت ها به دو دسته پرداخت های نزدیک و پرداخت های راه دور تقسیم می شوند. 

پرداخت های نزدیک مبتنی بر تکنولوژی NFC است که هنوز در کشور تکنولوژی گسترده ای ندارد. پرداخت های راه دور نیز بیشتر بر بحث انتقال وجوه تمرکز داشته است. در پرداخت های نزدیک، هدف، حذف کارت ها است که در این شرایط نیازمند همکاری نزدیک اپراتورها و بانک ها هستیم.

در راستای توسعه بانکداری همراه با چالش هایی هم روبرو هستیم که باید از چند منظر آنها را مورد بررسی قرار داد. به این معنی که جایگاه بانک ها، اپراتورها و قانون گذاران در این عرصه چیست. با بررسی این جایگاه می توان مدل مناسب کشور در بانکداری همراه را ترسیم کرد.
 
متاسفانه در این بین سیاست های اپراتورها معمولاً با یکدیگر متفاوت است و یا قوانین بانک مرکزی به طور کامل شفاف نیست. چالش دیگر، موضوع ریسک تراکنش و امنیت آن در فضای مجازی است. عموم مردم تراکنش هایشان را با کارت انجام می­دهند و اگر به سمت فضای مجازی بروند آیا امنیت آن تامین شده است؟ و در نهایت اینکه متاسفانه شاخص گذاری مشخصی درباره­ی میزان تاثیر استفاده از بانکداری همراه بر سهولت در دریافت خدمات وجود ندارد.

معیاری: در کشوری مثل امریکا فراگیری گوشی های هوشمند ۴۰ درصد است اما در ایران این رقم کمتر از ۲۰ درصد است. به همین دلیل در وهله اول باید بازار به دنبال راه حل هایی برای تقویت فروش گوشی های هوشمند باشد.

صالحی: همی­نطور که بحث به پیش می رود، در حال ترسیم اکوسیستم یا زیست بوم بانکداری همراه هستیم که بازیگرانی از جمله بانک، اپراتور، زیرساخت، کاربران و .. را در بر می­گیرد. یکی دیگر از بازیگران اصلی این بحث، تهیه کنندگان و فراهم آورندگان بستر اینترنت هستند. بهتر است نظر آقای ریاضی را هم در این رابطه بدانیم.

ریاضی: طبق آمار شرکت آسیاتک به عنوان ارائه­دهنده­ی خدمات دسترسی به اینترنت در شهری مثل تهران، بیش از ۴۰ درصد کاربران و در شهرستان بیش از ۲۰ درصد آنها برای خریداری خدمات اینترنتی از طریق اینترنت و یا سایر ابزارهای الکترونیکی استفاده می­کنند.

ما به تازگی به دنبال پیگیری طرحی تحت عنوان TV-banking هم هستیم. چرا که معتقدیم با وجود بیش از ۲۵ میلیون دستگاه تلویزیون در کشور و همچنین سهولت استفاده از آن، این ابزار می تواند کمک بزرگی به بحث بانکداری الکترونیکی بکند. به این منطور درگاه های بانکی را در اپلیکیشن های خود قرار داده ایم و از این طریق امکان دریافت کلیه خدمات بانکی اعم از خدمات دریافتی و پرداختی را فراهم کرده ایم. با وجود جنین ابزاری کاربران می توانند در ۲۴ ساعت از شبانه روز خدمات مورد نیاز خود را به سهولت دریافت کنند.

برای برداشتن چنین قدم بزرگی، قبل از هر چیز نیاز به مشارکت بانک ها داریم تا با فرهنگ سازی گسترده فرهنگ استفاده از TV-banking را گسترش دهیم. تصور بنده این است چنانچه بانک­ها در محیط مجازی خدمات بهتری ارائه کنند، رغبت کاربران نیز برای استفاده از تکنولوژی های همراه نیز بیشتر خواهد شد.

صالحی: بهتر است به موضوع چالش های پیش روی توسعه بانکداری همراه و به­طور کلی، کانال­های جدید بانکداری بپردازیم. در این مقوله، مطالب بسیاری را می توان بیان کرد. اما همواره یکی از مهمترین چالش ها و دغدغه کاربران در استفاده از خدمات کانال­های نوین بانکداری، بحث امنیت بوده است. البته چند بار هم شاهد سوء استفاده از نقاط ضعف موجود در سیستم­ها بوده­ایم. به نظر شما چطور می توان این چالش را از سر گذراند؟

پشمچی: سیستم بانکی، از دستگاه تلفن همراه در دو بخش بهره می برد. یکی در بخش اطلاع رسانی از طریق سامانه­ی پیام کوتاه است که بستر مناسبی برای این کار به شمار می رود و البته نیاز به لایه های امنیتی بالایی هم ندارد. دیگری در بخش پرداخت های راه دور است.
 
آنچه به عنوان بانکداری همراه یا پرداخت راه دور از آن یاد می شود، نیاز به بسترهای مختلفی و البته با لایه های امنیتی بالایی دارد. در کشور ما برای پرداخت های راه دور از بستر GPRS و SMS بیشتر استفاده می­شود. این درحالی­ست که بانک مرکزی جمهوری اسلامی اذعان داشته که جابجایی اطلاعات از طریق SMS، کانال امنی نیست و حتی به تعدادی از بانک ها ابلاغیه عدم استفاده از این کانال نیز ارسال شده است.

در بسیاری از کشورهای دنیا، برای رفع این مشکل از بستر USSD استفاده می­کنند. این بستر نسبت به بستر SMS امنیت بالاتری دارد زیرا فرآیند کار بدین­صورت نیست که اطلاعات ابتدا ذخیره و سپس ارسال ­شوند. چرا که در همان لحظه برقراری ارتباط، اطلاعات از طریق سیستم بانکی منتقل می­شوند.